W skład Zespołu Szkół nr 18 w Zabrzu-Kończycach wchodzą obecnie trzy szkoły: Szkoła Podstawowa nr 35, Liceum Sztuk Plastycznych oraz Liceum Plastyczne. Początki szkolnictwa w gminie Kończyce sięgają roku 1856, kiedy to pojawił się projekt budowy szkoły powszechnej, do której uczęszczać miały dzieci z Kończyc, Pawłowa i Bielszowic. Projekt ten nie został jednak zrealizowany. Zbiórkę pieniędzy na budowę szkoły rozpoczęto dopiero w 1865 roku, ale jednorazowo zebrana suma nie dawała szans na podjęcie inwestycji. Równolegle przygotowywano się do uruchomienia szkoły w tymczasowo wynajmowanych pomieszczeniach, co udało się w lutym 1865 roku. W prowizorycznych warunkach szkoła funkcjonowała do 1871 roku, kiedy to wobec wypowiedzenia umowy najmu, pojawiła się konieczność przeniesienia uczniów do Pawłowa. Ta niewygodna dla mieszkańców Kończyc sytuacja wpłynęła na przyspieszenie działań zmierzających do budowy własnej szkoły.
Zamierzenia te udało się sfinalizować w październiku 1875 roku.
Budynek szkoły z 1875 roku (nieistniejący)
Uruchomiono wtedy szkołę w nowo budowanym budynku, położonym w środku gminy przy głównej ulicy. Budynek szkolny stał przy dzisiejszej ulicy Paderewskiego przed budynkiem obecnego przedszkola. Była to szkoła jednoklasowa, a od 1884 roku trzyklasowa. Cały czas wzrastała liczba uczniów. W 1899 roku uczęszczało już do szkoły około 500 dzieci i należało pomyśleć o budowie nowego, większego budynku. W latach 1900-1901 wybudowano nowy gmach, który jednak już po kilku latach okazał się znowu za mały. Powodem był intensywny rozwój gminy i wzrost liczby mieszkańców. Do szkoły uczęszczały też dzieci z Pawłowa, gdyż tamtejsza szkoła była za mała, by pomieścić wszystkich uczniów. Szkoła znajdowała się za wcześniejszym budynkiem, w głębi placu, przy głównej ulicy. Obecnie w budynku szkolnym z 1901 roku działa przedszkole oraz biblioteka.
Budynek szkoły z 1901 roku
Wybuch I wojny światowej przeszkodził w realizacji planów budowy nowego gmachu, a po jej zakończeniu inwestycja nie była już tak niezbędna. W momencie uruchamiania szkoły w 1865 roku pracował w niej jeden nauczyciel, w 1918 roku zatrudniano 19 nauczycieli w 19 klasach. Lata 1918-1922 to okres wielkich zmian dla Górnego Śląska, w tym dla Kończyc. Powstania śląskie, plebiscyt i podział Górnego Śląska pomiędzy Polskę i Niemcy stworzyły całkiem nową sytuację także w szkolnictwie tego regionu. Po przejęciu gminy przez polskie władze w dniu 16 czerwca 1922 roku, Kończyce stały się pierwszą polską miejscowością, do której wjeżdżało się po przekroczeniu granicy na rzece Czarnawce, jadąc od strony niemieckiego Zabrza (Hindenburg O/S). Szkoła rozpoczęła działalność jako polska szkoła powszechna. W roku szkolnym 1922/1923 uczęszczało do szkoły 1035 dzieci. Kierownikiem szkoły został Marjan Wlekliński. W latach dwudziestych ponownie podjęto starania o budowę nowego budynku szkolnego. Dzięki zabiegom ówczesnego naczelnika gminy, Konrada Sitko, oraz dzięki wsparciu mieszkańców, którzy przekazali pod budowę szkoły ziemię można było przystąpić do inwestycji.
Konrad Sitko, Tadeusz Michajda
Budowę nowego budynku, według projektu znanego architekta katowickiego Tadeusza Michejdy, rozpoczęto w 1929 roku a ukończono w roku 1932. Wykańczanie wnętrz trwało jeszcze dwa lata, gmach oddano do użytku w styczniu 1934 roku. Nowy budynek, położony przy ówczesnej ulicy Wilczka (dzisiejsza ulica Sitki), miał być wizytówką polskiej oświaty. Budynek stał nieopodal granicy, w jego murach funkcjonowały też niemieckie klasy mniejszościowe, tak więc jego nowoczesność miała świadczyć o wysokim poziomie szkolnictwa w Polsce.
Tomasz Wagner w swej książce „Zabrze. Nieznane oblicza śląskiej architektury” tak opisuje budynek szkoły: „Gmach szkoły (…) należy do grupy budynków Michejdy opartych na klasycznych założeniach kompozycyjnych. Ustawiony prostopadle do ulicy Sitki budynek ma dwie fasady. Otwartą na plac szkolny elewację frontową tworzy ponad 100-metrowy korpus flankowany dwoma skrzydłami bocznymi. Mieszczą one odpowiednio mieszkania dla nauczycieli (skrzydło zachodnie) i aulę (skrzydło wschodnie). Na osi fasady znalazł się nieco wyższy od reszty elewacji ryzalit z wejściem głównym i wertykalnymi oknami klatki schodowej. Pierwotnie pola międzyokienne były wyróżnione ciemniejszym kolorem tynku, dzięki czemu wraz z oknami tworzyły silnie wydłużone, poziome pasy (sztandarowy motyw architektury ekspresjonistycznej). Fasada boczna, zlokalizowana wzdłuż ulicy Sitki, jest bardziej zróżnicowana. Tworzą ją dwa pozbawione otworów okiennych, wysunięte ku ulicy pylony, między którymi znajduje się przepruta smukłymi oknami ściana auli, a poniżej nakryta tarasem ściana z arkadowymi oknami parteru. Przestronne wnętrza szkoły zaprojektowane zostały zgodnie z doktryną funkcjonalizmu, z salami lekcyjnymi od południa i doświetlonymi przez liczne okna korytarzami od północy”.
Korty tenisowe na zapleczu szkoły lata 30 XX wieku.
W styczniu 1936 roku Śląski Urząd Wojewódzki zatwierdził nadanie szkole imienia Józefa Piłsudskiego. Uroczyste poświęcenie budynku szkolnego i oficjalne oddanie do użytku nastąpiło dnia 20 listopada 1936 roku z udziałem zaproszonych gości. Wojna i włączenie Kończyc do Niemiec spowodowało, iż szkoła zaczęła funkcjonować jako niemiecka szkoła podstawowa (Volksschule). Zmieniło się kierownictwo i obsada stanowisk nauczycielskich. Ostatni niemieckojęzyczny wpis w kronice pochodzi z października 1944 roku. Po wyzwoleniu Kończyc, w styczniu 1945 roku, podjęto prace zmierzające do uruchomienia szkoły. Zapisano do niej 514 dzieci.
Uczniowie szkoły w pierwszym roku po zakończeniu II Wojny Światowej
W 1951 roku gmina Kończyce została przyłączona do miasta Zabrza i stała się jego dzielnicą. W okresie powojennym szkoła otrzymała numer 35 i jako Szkoła Podstawowa nr 35 funkcjonuje do dnia dzisiejszego (w roku 1965 w Zabrzu działało 39 szkół podstawowych). Z przyczyn politycznych nie zachowano przedwojennego patrona szkoły. W roku 1967 szkoła otrzymała nowego patrona. Nosiła odtąd imię Włodzimierza Majakowskiego, rosyjskiego poety i dramaturga. Także ulica przy której mieściła się szkoła nosiła nazwę Majakowskiego (obecna ulica Sitki).
Przez wiele lat funkcję kierownika szkoły pełnił Stanisław Zamarlik, zasłużony dla zabrzańskiej oświaty nauczyciel i pedagog. Absolwentami szkoły byli m.in. prof. Florian Śmieja (poeta, tłumacz, badacz literatury hiszpańskiej), Norbert Paprotny (malarz), Kazimierz Szołtysek (artysta plastyk, grafik), prof. Marian Oslislo (artysta plastyk, rektor ASP w Katowicach), Małgorzata Mańka-Szulik (wieloletnia dyrektor szkoły, prezydent Zabrza). Niestety intensywny rozwój przemysłu odcisnął swoje piętno na budynku szkoły, który odczuwał skutki działalności wydobywczej sąsiadującej z Kończycami kopalni Makoszowy.
Na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia, z inicjatywy ówczesnej dyrektor szkoły, Małgorzaty Mańki-Szulik oraz znanego artysty plastyka Mariana Oslislo, podjęto starania o utworzenie w Kończycach szkoły plastycznej. Działania te wspierali także związani z Zabrzem plastycy, nauczyciele i wykładowcy szkół artystycznych. Dzięki poparciu władz miasta, udało się w 1996 roku utworzyć 5-letnie Liceum Sztuk Plastycznych, które było pierwszą w Polsce szkołą prowadzoną przez samorząd. Liceum dzieliło budynek razem ze szkołą podstawową. Kadrę stanowili częściowo nauczyciele szkoły podstawowej, częściowo nowo zatrudnieni nauczyciele przedmiotów ogólnokształcących oraz nauczyciele plastycy, w tym także wykładowcy wyższych uczelni. Po wprowadzeniu w kraju reformy systemu edukacji, liceum zostało przekształcone z dniem 1 września 1999 roku w Ogólnokształcącą Szkołę Sztuk Pięknych.
Według założeń reformy OSSP jest 6-letnią szkołą plastyczną, do której przyjmowane są dzieci po ukończeniu szkoły podstawowej. Edukacja kończy się dyplomem i możliwością zdania matury. Równolegle czyniono starania o utworzenie Liceum Plastycznego, które przeznaczone byłoby dla absolwentów gimnazjów. Aby umożliwić kształcenie uczniów po ukończeniu gimnazjum, założono z dniem 1 września 2003 roku Liceum Profilowane, które funkcjonowało do roku 2008. Zostało zlikwidowane po otwarciu w szkole 4-letniego Liceum Plastycznego, co nastąpiło w roku 2005. Obecnie wszystkie trzy szkoły zostały połączone w Zespół Szkół nr 18.
W roku 2006 wieloletnia dyrektor szkoły podstawowej oraz szkół plastycznych, Małgorzata Mańka-Szulik, została wybrana na urząd prezydenta miasta Zabrza. Szkołą kierował początkowo wicedyrektor Tomasz Koclęga. Następnie funkcję dyrektora pełniła Iwona Gawrychowska (2007-2012) oraz Izabela Kaczmarzyk (2012-2013). Od września 2013 dyrektorem szkoły jest Wojciech Werner. W ciągu ostatnich 20 lat udało się stworzyć w Kończycach placówkę, w ramach której zgodnie funkcjonuje stosunkowo nieliczna, dzielnicowa szkoła podstawowa oraz szkoły artystyczne.
Szkoła podstawowa znana jest z działalności proekologicznej czy przeglądu jasełek. Uczniowie szkół plastycznych uczestniczą w licznych konkursach, zdobywając w nich nagrody i wyróżnienia. Szkoła jest współorganizatorem Międzynarodowego Festiwalu Rysowania w Zabrzu oraz warsztatów „Barwa i Dźwięk”. Do szkoły plastycznej uczęszczają dzieci i młodzież nie tylko z terenu miasta Zabrza ale także z sąsiednich miast oraz z dalej położonych miejscowości. W roku szkolnym 2007/2008 oddano do użytku boisko szkolne, w roku szkolnym 2009/2010 przeprowadzono termomodernizację budynku, a jesienią 2012 roku powstał dla najmłodszych plac zabaw w ramach projektu „Radosna Szkoła”. Szkoła dysponuje pracowniami komputerowymi oraz pracowniami przedmiotów artystycznych. Praktycznie od początku funkcjonowania szkoły artystycznej czynione są starania o budowę zaplecza z dodatkowymi pracowniami, które umożliwiło by dalszą poprawę warunków pracy i nauki.
Bibliografia:
70 lat Szkoły Podstawowej, 10 lat Szkoły Plastycznej w Zabrzu-Kończycach 1936-2006, katalog, Zabrze 2006.
Knosała Józef, Bielszowice, Kończyce, Pawłów. Historyczny zarys, Katowice 1928.
Kroniki szkolne w posiadaniu Zespołu Szkół nr 18 w Zabrzu.
Rechowicz Henryk, Zabrze. Zarys rozwoju miasta, Katowice 1967.
Starowicz Stanisław, Nowa Szkoła Powszechna w Kończycach sprzed 60 lat, maszynopis w zbiorach Zespołu Szkół nr 18 w Zabrzu.
Wagner Tomasz, Nieznane oblicza śląskiej architektury, t.1, Katowice – Zabrze 2003.
Kalendarium szkoły w Kończycach
1856 r. – pierwsza (nieudana) próba utworzenia szkoły w Kończycach
1865-1866 r. – gminy: Kończyce, Pawłów i Bielszowice planują wspólnie budowę szkoły (plan nie zostaje zrealizowany)
4.02.1865 r. – otwarcie szkoły dla dzieci z Kończyc i z Pawłowa w wynajętym od zarządu dóbr Thiele-Winckler budynku cechowni kopalni Double-Zero w Kończycach (nauczyciel Gustaw Samiec)
1871 r. – zarząd dóbr Thiele-Winckler wypowiada dzierżawę budynku, czasowe przeniesienie szkoły do Pawłowa
1875 r. – oddanie do użytku pierwszej siedziby szkoły w Kończycach, przy obecnej ulicy Paderewskiego
1884 r. – szkoła jednoklasowa zamieniona zostaje w trzyklasową
1886 r. – pierwsza wzmianka o bibliotece szkolnej
1899 r. – do szkoły uczęszcza ponad 500 dzieci
1900-1901 r. – budowa drugiego budynku szkoły (obecny budynek przedszkola i biblioteki w Kończycach)
1902-1915 r. – w szkole działa biblioteka publiczna założona przez towarzystwo „Der Volksbibliothek Verein”
1904 r. – rozpoczęcie działalności szkoły gospodarstwa domowego
1905 r. – obchody 100 rocznicy śmierci Fryderyka Schillera, autora „Ody do radości”
1906 r. – do szkoły uczęszcza najwięcej w jej historii uczniów: 1337
1910 r. – niezrealizowane plany budowy kolejnego, większego budynku szkolnego
1918 r. – w szkole pracuje 19 nauczycieli
1922/1923 – pierwszy rok szkolny w niepodległej Polsce
1924-1939 r. – u boku polskiej szkoły działa niemiecka szkoła mniejszościowa
1927/1928 r. – otwarcie u boku szkoły ochronki (przedszkola)
1929-1934 r. – budowa obecnej siedziby szkoły (projektu Tadeusza Michejdy), z inicjatywy ówczesnego naczelnika gminy, Konrada Sitko
1929 r. – wznowienie działalności szkoły gospodarstwa domowego
15.05.1932 r. – Święto Pieśni Okręgu Szkolnego Katowice z udziałem chórów szkolnych z 14 szkół
1933/1934 r. – w szkole działa drużyna harcerska
1934 -1937 r. – w czasie wakacji odbywają się zajęcia (gry i zabawy) w ramach tzw. drużyn jordanowskich
31.01.1936 r. – patronem szkoły zostaje Józef Piłsudski
20.11.1936 r. – uroczystość poświęcenia nowego budynku szkoły
1.09.1939 r. – w szkole mieszczą się polskie stanowiska obserwacyjne i bojowe
1939 -1945 r. – szkoła funkcjonuje jako niemiecka szkoła podstawowa (Volksschule)
1945 r. – wznowienie działalności polskiej szkoły w Kończycach, wyposażenie szkoły zdewastowane przez żołnierzy radzieckich
1947 r. – wizyta w szkole wojewody śląskiego, gen. Aleksandra Zawadzkiego
1.05.1948 r. – po raz pierwszy uczniowie biorą udział w obchodach Święta Pracy
1948 -1949 r. – remont szkoły
1950 r. – w szkole zamontowano radiowęzeł
1961 -1962 r. – remont szkoły
1967 r. – patronem szkoły został Włodzimierz Majakowski
1976 r. – otwarcie harcówki
1983 -1984 r. – remont szkoły
1986 r. – pierwsze obchody rocznicowe nawiązujące do poświęcenia budynku szkolnego w 1936 r.
1992/1993 r. – początek działalności szkolnego kółka ekologicznego
1996 r. – utworzenie Liceum Sztuk Plastycznych
1997 r. – szkoła współorganizuje „Międzynarodowy Festiwal Rysowania” w Zabrzu
1999 r. – przekształcenie LSP w Ogólnokształcącą Szkołę Sztuk Pięknych
1999 r. – ukazuje się album fotograficzny pt. „Zabrzańskie kościoły” dedykowany papieżowi Janowi Pawłowi II
2002 r. – Szkoła Podstawowa nr 35 oraz OSSP tworzą Zespół Szkół nr 18
2002 r. – ukazuje się pierwszy numer gazetki szkolnej „Biblioryt”
2005 r. – utworzenie Liceum Plastycznego
2006 r. – wizyta w szkole rodziny przedwojennego naczelnika Konrada Sitko
2008 r. – oddanie do użytku nowego boiska sportowego
2009 r. – termomodernizacja budynku
